Dinsdag, 8. Oktober 2019

Wie zorgt er voor de gehandicapten?

Bron: Redactioneel/NRC/ANP MediaWatch.

Duizenden gehandicapten hebben geen huisarts meer. Medische zorg voor deze groep vraagt meer van huisartsen, en adequate kennis is niet altijd voor handen.

Michiel Vermaak had een verstandelijk beperkte patiënt met vreselijke rugpijn. Er werden onderzoeken gedaan, scans gemaakt. Niemand kon de oorzaak voor zijn pijn vinden. Wat bleek? Hij sliep op een zwaar doorgezakt matras.

Een andere patiënt had pijn in zijn voet. Iedereen was bezorgd: wat loopt hij opeens raar! Er bleek al dagen een steentje in zijn schoen te zitten. Vermaak is gespecialiseerd arts voor verstandelijk gehandicapten: „Met een verstandelijk beperkte patiënt moet je altijd iets beter zoeken, iets langer doorvragen.”

Wie kan er nog huisartsenzorg geven aan gehandicapten? De mensen met het syndroom van Down, de rolstoelgebruikers, de meervoudig gehandicapten? Die ook wel eens gewoon lijden aan een blaasontsteking, buikpijn of rugpijn, maar hun klachten soms moeilijk kunnen toelichten of tegelijk andere complicaties hebben.

Vijfduizend lichamelijk en verstandelijk beperkten hebben geen huisarts meer, bleek uit een recentelijk gehouden enquête onder leden van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN), de organisatie van zorginstellingen, en cliëntenorganisatie Iederin. VGN schreef een brandbrief aan de ministers Hugo de Jonge (Gezondheidszorg, CDA) en Bruno Bruins (Medische Zorg, VVD). Want nog eens 8.000 gehandicapten dreigen huisartsenzorg te verliezen doordat lokale huisartsenposten contracten opzeggen met de instellingen waar ze wonen. 13.000 gehandicapte mensen zonder huisarts, in elk geval in de avonden en weekeinden. In totaal zijn er in Nederland ongeveer 70.000 gehandicapten die leven in een instelling of thuis met een persoonsgebonden budget.

Huisarts staat er alleen voor.

Het is niet zo dat huisartsen geen gehandicapte patiënten wíllen, zegt Guus Jaspar van de Landelijke Huisartsenvereniging (LHV). Hij heeft er zelf zeventig in zijn praktijk in Terneuzen en helpt ze met alle plezier. Alleen, zegt Jaspar, sommige huisartsen vinden het ingewikkeld. „Ze hebben het gevoel dat ze er alleen voor staan. Als een patiënt ook gedragsproblemen heeft of bijvoorbeeld epilepsie, moet de huisarts wel een beroep kunnen doen op de expertise van gehandicaptenartsen.”

En daarvan zijn er te weinig, zegt Jaspar. Artsen zoals Michiel Vermaak, die werkt bij Zuidwester, een grote instelling. Hij rijdt ook langs huisartsen van Oud-Beijerland tot Rotterdam en Spijkenisse om ze te adviseren. „Maar ik kan niet overal tegelijk zijn.”

Er zijn in Nederland 220 van die gespecialiseerde artsen; het is een relatief nieuw specialisme. Huisarts Jaspar: „Als een patiënt ingewikkelde klachten heeft, kunnen we altijd de internist of gynaecoloog raadplegen. Gehandicaptenartsen moeten dus ook bereikbaar zijn.”

Een huisarts kan toch niet een hele categorie mensen afwijzen? Jaspar: „Dat doen we niet. Sommigen van ons wijzen bepaalde zorg af, die we zonder de noodzakelijke randvoorwaarden niet kunnen bieden. We gaan ook niet zomaar een blindedarm opereren. Daarvoor moet je naar de chirurg.”

Onderzoek, scans – geen arts vond de oorzaak voor de rugpijn van de patiënt.

Om huisartsenzorg voor alle gehandicapten weer mogelijk te maken, heeft LHV, die 13.000 huisartsen vertegenwoordigt, drie randvoorwaarden geformuleerd: elke huisarts (ook ’s avonds op de huisartsenpost) moet een arts voor verstandelijk gehandicapten kunnen consulteren. Hij moet inzage kunnen krijgen in het medisch dossier van de patiënt en een gespecialiseerde verpleegkundige op de praktijk erbij krijgen. „Daarover moeten de instelling en de huisarts(enpost) sluitende samenwerkingsafspraken maken.”

Want de huisarts heeft er de afgelopen jaren al veel zorgtaken bij gekregen. Voor diabetes- en COPD-patiënten bijvoorbeeld. Zorgverzekeraars zien liever dat zij naar de goedkopere huisarts gaan dan telkens naar het ziekenhuis. En dan is er de groeiende groep thuiswonende ouderen. Jaspar: „Bij de ouderenzorg is het ook zo. Er zijn te weinig specialisten ouderengeneeskunde die we kunnen bellen als het nodig is.” Een aantal gehandicaptenartsen is al een 24-uurshulplijn aan het opzetten die huisartsen vanaf 1 januari kunnen bellen, voor collegiaal overleg.

Hoe ging het vroeger? Gehandicapten woonden, legt gehandicaptenarts Vermaak uit, in grote instellingen waar altijd een paar instellingsartsen werkten. Deze basisartsen deden alle huisartsenzorg voor de bewoners erbij. Een deel van de 70.000 gehandicapten woont nog steeds in zulke grote instellingen, maar dat zijn geen ziekenhuisachtige inrichtingen meer waar veel artsen rondlopen. De instelling sluit dus een contract met lokale huisartsen. En veel gehandicapten wonen tegenwoordig in kleine instellingen of beschermd wonen-projecten en doen een beroep op de lokale huisarts én de huisartsenpost.

Fixeren of opsluiten.

Een nieuwe complicatie doemt al op. Op 1 januari wordt de Wet zorg en dwang van kracht. Die bepaalt dat psychiatrische patiënten, demente ouderen en gehandicapten die thuis wonen, gedwongen kunnen worden om hulp te accepteren of medicijnen te slikken. En dus ook om gekalmeerd te worden als ze tegenstribbelen. Ze kunnen gefixeerd, opgesloten of vastgebonden worden. Dat is volgens Vermaak en Jaspar een probleem voor de gemiddelde huisarts.

Een praktijk die ook verstandelijk beperkte patiënten bedient, moet zich registreren om eventueel onvrijwillige zorg te mogen geven, en er verantwoording over af te leggen. Vermaak: „Dat is extra gedoe voor de huisarts. Een verstandelijk beperkte patiënt met buikpijn kan daardoor boos en agressief doen.”